جلوه های ادبیات انتقادی در اجتماعیات معروف الرصافی

آدمی بر اساس طبیعت اجتماعی اش همواره در طول تاریخ در پی دست یافتن به محیطی آرام و ایمن بوده تا در سایه آن به رشد و تعالی دست یابد. قطعاً عوامل بسیاری در رشد معرفتی و اجتماعی آدمی نقش دارند اما عاملی که در این زمینه بسیار نقش آفرینی می کند، ادبیّات است. در هر جامعه ای، ادبا و شاعران، پیشگام و پیشرو در آگاهی بخشی جامعه بوده اند و کوشیده اند تا با نفوذ و قدرت بیانشان، حاکمان و آحاد جامعه را به سوی رشد و کمال سوق دهند. در این میان گروهی از شعرا و نویسندگان برای خود رسالتی جز هدایت و نقد جامعه قایل نبودند، به طوری که گه گاه زبان سرخشان برای آن ها حرمان و حبس به ارمغان می آورد و در حالت بد سرسبزشان را بر باد می داد. ویژگی بارز ادبی این شخصیّت ها در همه کشورها و ملل، موضوعات ادبی است که به آن پرداخته اند؛ موضوعاتی که آیینه تمام نمای مسائل جامعه ی آن ها می باشد و می توان از ورای اشعار و نوشته های آن ها آلام و آمال مردم زمانشان را فهمید. معروف رصافی شاعر عصر نهضت کشور عراق نیز در دوره ای می زیست که ادبیّات عربی بعد از دوره انحطاط که شعر و ادبیّات از زندگی روزمره مردم جدا افتاده بود، دوباره پیوندی با زندگی مردم برقرار کرد. وی با زبان شعری محکم و سلیس و با تربیّت دینی خاصش از جمع نسلی پا به عرصه شعر نهاد که فقر، جهل، ظلم و ستم آشنای دیرینه آن ها بود؛ لذا کمر همّت بست تا با نیروی سحر آمیز شعر با زبانی انتقادی از دردها و کمبودهای جامعه اش سخن بگویید و رنج های آن ها را التیام بخشد. وی در قالب مکتب رئالیسم و ادبیّات انتقادی از مسائل اجتماعی سخن گفت و با ارائه تفسیری درست از دین، بر لزوم آزادی اندیشه و بیان، علم آموزی و رعایت حقوق زنان، کارگران و نیازمندان جامعه پای فشرد؛ او توانست با اندیشه های اصلاحی بلندش معمار آینده روشن ملّت عراق باشد.